Kaynak: BirGün gazetesi

Hükümet/Devlet

Bu günlerde, muhalefet seçim yenilgisini konuşmaktansa yaşananları unutturmaya çalışıyor. Bu durum, 2024 yerel seçimlerini tehlikeye atıyor ancak kurumsal muhalefetteki aktörler hala bunun farkında değillermiş gibi davranıyorlar. Kamuoyundaki tartışmaların birçoğunda muhalefet tartışılıyor özellikle tartışmalarda Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) konu ediniyor. Seçim hezimetinin ardından Kılıçdaroğlu, parti yönetimini değiştirdi. Kötü yönetiminin yerini daha kötüleri alırken, bu isimler içinde en çok tartışılanı Eren Erdem oldu. Erdem’nin ilk icraatlarından olan tutum belgesi ise muhalefetin yetersizliğini kanıtlar nitelikte. Gazeteci Altan Sancar’ın haberine göre, Eren Erdem imzalı medya tutum belgesi partililere gönderilmiş ve yazanlar uyulması ‘istenmiş’. Belgede geçen “Koşullar ne olursa olsun, medya ve iletişim araçlarını kullanırken; devlet ile hükümet farkı gözetilmelidir. Hükümeti eleştirmek ile devleti eleştirmek birbirinden farklıdır.”[1] cümlesi bana hemen Milli Güvenlik Kurulu’nda (MGK) Musa Avsever’in Erdoğan’a sarıldığı anları hatırlattı. Bu olayla beraber muhalefetteki devlet-hükümet yanılgısı tekrardan gün yüzünde çıktı. Bu durumun MGK toplantısında yaşanıyor olması, sembolik değeri açısından da ilginç bir boyut katıyor. 1997’de masanın bir ucunda oturan Başbakan’ın terlemiş fotoğrafları diğer yanda 2023’te önünde arzı endam edilen, saygıdan ötürü sarılmak istenen bir ‘Başkomutan’ın fotoğrafları gözümün önünde canlanıyor. Her ikisi de İslamcı ekolün önemli ismi. Birisi İslamcıları siyaset sahnesinde görünür kılma konusunda başarılı olmuş, diğeri ise bu eğilimi değişime uğratarak egemen kılan bir kişi. Birisi devlete rağmen orada durmaya çabalarken, diğeri devletle bütünleşerek devletin kendisi olmayı başarmış bir kişi.

Kaynak: Hürriyet gazetesi

Asker/Sivil vesayeti

Türk entelektüellerinin çoğu, askeri vesayetin sona ermesini arzu etmiş ve bu durumun Türkiye’nin batılı bir demokrasi olarak sayılması açısından gerekli olduğunu vurgulamışlardır. Tabii ki, bunun karşıtını söylemek mümkün değil. Ancak, 2007 yılında başlatılan yargı operasyonları ne batılı demokrasilere uygundur ne batılı demokrasilerde rastlanır. Kanımca, askeri vesayetin sona erdirilmesi, sivilleşme ve demokratikleşme süreci başlangıcından itibaren yanlış bir şekilde başlatılmış, kapalı kapılarda yürütülmüş ve nihayetinde yargı eliyle çözülmeye çalışılmıştır. Üstelik bunun, daha sonra terör örgütü olarak ilan edilecek olan Fethullahçılarla birlikte yapılması, hataların boyutlarını anlamamız açısından önemlidir. Yanlış atılan ilk adımdan sonra tüm yaşananlar demokrasimizi bir adım ileriye götürmemiş aksine ülkemizdeki kusurlu demokrasimizi sıfırlamıştır. 2008’de Ergenekon ve Balyoz, 2010’da anayasa değişikliği, 2013’te Gezi ve 17–25 operasyonları, 2015 ve 2016 yaşanan tüm olaylarla beraber sonunda rejimin kabuk değişimi sonlanmış, sivil vesayetin kurulma süreci başlamıştır.

Sonuç yerine

Günümüzdeki durumu düşündüğümüzde, askeri vesayetin Fethullahçılarla işbirliği yaparak, Fethullahçıların 15 Temmuz’da gerçekleştirdiği darbeyle resmen sona erdiğini söyleyebiliriz. Şu anda, sivil vesayet olarak adlandırabileceğimiz “Erdoğanizm”, neredeyse tüm devleti kontrol altına almış vaziyette. 90'lı yıllarda Türk Silahlı Kuvvetleri MGK üzerinden rejimi kontrol edip, Türkiye Cumhuriyeti’nin ‘Devleti’ni yüceltiyorsa[2]; bugün aynısını Erdoğan ve destekçileri gerçekleştirmektedir. Aradan geçen 20 küsür yılda sadece vesayeti oluşturan aktörleri değiştirmeyi başardık. Şu an geride hükümetin, muhalefetin, bakanlıkların veya meclisin önemini yitirdiği, ülkenin yarısından biraz azının umursanmadığı, anti-demokratik sivil vesayet kalmış durumda. Musa Avsever ve Erdoğan videosuna bu perspektiften bakmak daha doğru olur.

Umarım gelecekte, mümkünse yakın bir gelecekte, yerleşik otokratik düzeni ve sivil vesayeti rasyonel, demokratik ve şeffaf yollarla sona erdirebiliriz. Geçmişte nasıl askerin Türkiye Cumhuriyeti ‘Devleti’ eleştirildiyse ve sona erdiyse, aynı şekilde Erdoğan’ın Türkiye Cumhuriyeti ‘Devleti’ne son verilmeli. Cumhuriyetin ikinci yüzyılında, hak ettiğimiz gerçek cumhuriyeti ancak bu şekilde yaşayabiliriz.

Medium: @cagtayilmaz

[1] https://www.diken.com.tr/chpde-vekillere-devleti-ve-partiyi-elestirmeme-sarti/

[2] https://birikimdergisi.com/dergiler/birikim/1/sayi-115-kasim-1998/2309/cumhuriyet-demokrasi-ve-muhafakar-turk-cumhuriyetciligi/6364

Photo by Pascal van de Vendel on Unsplash

Sonda söyleyeceğimi başta söyleyeyim: Türkiye’deki muhalif aktörler ve kurumlar tamamen çökmüş vaziyette. Bu yüzden toplumsal muhalefetin önümüzdeki süreçte daha aktif rol alması gerekecek. Düşünülmesi gereken şey ise tıpkı kurumsal olanı işgal eden kişileri konuşarak bir yere ulaşamıyorsak, toplumsal olanın aktörlerini konuşarak da bir yere varamayız. Erdoğan’ın yakın gelecekteki iki büyük adımını (yerel seçimler ve yeni anayasa) engelleyebilecek tek unsur toplumsal muhalefetin ‘eylem’lerini öne çıkarmak olacaktır.

Gezi Parkı protestoları Türkiye’nin yönünün nereye doğru evrileceğine dair en önemli kırılma noktalarından biridir. Gezi Parkını Yayalaştırma Projesi, İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) Meclisi tarafından Eylül 2011 tarihinde kabul edilmiş, kabul edildiği tarihten iş makinelerinin Gazi Parkı’na girdiği tarihe -27 Mayıs’a- dek tartışılmıştır. İş makinelerinin parkın duvarlarını yıkmasını ve ağaçların kesilmesini önlemek isteyen bir grup sabaha dek nöbet tutmuş, ertesi gün ise Barış ve Demokrasi Partisi (BDP) Milletvekili Sırrı Süreyya Önder ve Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Milletvekili Gürsel Tekin protestoculara destek için Gezi’ye gelmiştir. Her geçen gün protestocuların sayısı artmış ve protestolar tüm ülkeye yayılmıştır. Gezi aslında bir dönemi kapatıp, diğerini açmıştır. Adalet ve Kalkınma Partisi’nin (AKP) nihayetinde Türkiye’yi demokratikleştirme gibi bir gayesi olmadığı anlaşılmıştır. AKP Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı Erdoğan giderek gücünü merkezileştirerek, otoriterleşti. Gezi’den yaklaşık dokuz yıl sonra ise bu otoriter uygulamalara örnek teşkil eden dava vukû buldu. 25 Nisan 2022 tarihinde Gezi Davası sonuçlandı; Osman Kavala müebbet hapis ve diğer yedi sanık 18’er yıl hapis cezasına çarptırıldı. Peki ya dokuz yılda ne oldu da bu noktaya gelindi? Muhalifler Gezi’nin romantikliğini sürerken, iktidar gücünü bu dönemde nasıl korudu ve dozunu arttırdı?

Sanatçı Güneş Duru, T24’te Gazeteci Aslı Atasoy ile yaptığı söyleşide şu sözleri söylüyor: “Gezi bize neyi kaybettirdi? Biz bunu bir kapanış partisi gibi yaptık. Yani ondan sonra bir araya geri gelemedik. Ben yıkıcı olmaktan, işte oraları buraları yıkmaktan, bahsetmiyorum. Normal olarak biz bu ekonomik zamlarda olabilir, herhangi bir nedenden dolayı tepkilerimizi ifade edebiliriz.”[1] Gezi olayları öncesinde, Erdoğan’ın otoriterleşme süreci zaten başlamış durumdaydı. Farklı toplum kesimleri, çeşitli konularda toplumsal muhalefeti ifade etmek amacıyla sokaklara çıkarak iktidarı protesto etmeye başladı. Cumhuriyet Mitingleri, İnternetime Dokunma ve Onur Yürüyüşleri gibi örnekleri verebiliriz.

Toplumsal muhalefetin, öğrencilerden gazetecilere, sanatçılardan akademisyenlere, işçilerden entelektüellere kadar geniş bir yelpazede kesimleri kapsaması gerekmektedir. Bunu başarabilirse asıl hedefine ulaşabilir. Lakin Türkiye’de toplumsal muhalefeti oluşturan kesimler, AKP’ye 2002’den beri belli misyonlar yüklemeye başladı. AKP’nin demokratikleşme yolundaki tek seçenek olarak görüldü. AB sürecinde ve daha sonraları Kürt açılımında kapalı kapılar ardında yapılan görüşmeler sineye çekildi. Toplumun dahil olmadığı, kurum ve kuruluşların etkili olmadığı sadece bireyler üzerinden ilerleyen görüşmeler belli kesimlerce eleştirilmedi. Özellikle, Muhafazakar, Kürt ve Liberal-sol aydınlar tüm bu süreçte AKP’nin attığı adımları meşrulaştırdı. Özpek’e göre “Türkiye’deki asıl mesele, demokratik rekabetin var olmasından ziyade, bütün aktörler arasında ‘demokratik, liberal ve evrensel değerlere bağlı olan tek bir parti var’ düşüncesi yaygınlaştı. Siyasi rekabeti yok etme pahasına bu partiyi iktidarda tutma gibi bir mücadele başladı. Bu da AK Parti’nin gücü konsolide ederken attığı adımların eleştirilmemesi ve haddinden fazla güçlenmesini getirdi.[2]” AKP’nin 2013'e uzanan süreçte otoriter bir sistem oluşturma eğilimini daha kolay ve pervasızca uygulamasına olanak tanıyan eylemler gerçekleşti. Özellikle Erdoğan’ın 2002 seçimleri öncesinde ve iktidara geldikten sonra savunduğu ‘liberal demokrat’ söyleminin Gezi olayları sırasında değiştiği göze çarpıyor. AKP’nin diğer elitleri, Gezi protestolarına yönelik olarak ılımlı bir yaklaşım benimsemesini, hükümetin bu protestolara olumlu yaklaşımını batılı değerlere uygun ve liberal bir devlet anlayışına daha uygun bulmuşlardır. Buna karşın Başbakan Erdoğan, kendi bakış açısına göre, Gezi olaylarına karşı güçlü bir irade sergileyerek sürecin başından itibaren sert bir tutum takınmıştır. Kendisinin iktidarına yönelik toplumsal eleştirilere karşı ilk andan itibaren olumsuz bir tavır takınmıştır. Onun perspektifine göre, geri adım atmak veya taviz vermek karşı mahalleye avantaj sağlamak anlamına gelecektir.

Gezi Protestolarına değinirken Gezi’ye atfedilen etiketlere bahsetmeden geçemeyeceğim. Arap Baharı’na ithafen protestolar ‘Türk Baharı’ olarak adlandırıldı, eylemlere katılan kişilerin genç olmasından dolayı Y kuşağına derin analizler yapıldı. Tüm bu noktada yanlış yapılan analizler ışığında söyleyebiliriz ki, Gezi Parkı’na katılan eylemciler, Arap Baharı halklarından farklı olarak meydanlara geldiler. Arap diktatörlerinin meşruluğuna karşı meydanlarda buluşan Arap halklarından farklı olarak Gezi protestolarına katılanların farklı gündemleri vardı. O da iktidarın kaynağının sadece serbest seçimler olmadığını, iktidara sahip olanların bireylerin temel hak ve özgürlüklerine sahip çıkması gerektiğini söyleyerek meydanları durdurmuşlardır[3]. Tahrir Meydanı’nda olan ideolojik sebepler Gezi’de gözlemlemek mümkün değildi. Tahrir’de görülen Müslüman Kardeşler’e benzer ideolojik gruplar Gezi’de sayıları çok azdı. Gezi’nin ilk günlerinde Bilgi Üniversitesi’nin yaptığı araştırmaya göre, protestolara katılan kişilerin %63,6’si 19–30 arasındayken, protestocuların %53,7’si daha önce hiç eyleme katılmamıştır. Yine aynı araştırmaya göre protestocuların %70’i herhangi bir siyasi partiye kendini ait hissetmediğini ifade etmiştir.[4] KONDA’nın 6–7 Haziran 2013 tarihlerinde gerçekleştirdiği araştırmaya göre, protestoya katılan kişilerin %93,6'sı “sade vatandaş” olarak katıldıklarını belirtiyorlar. “Sade vatandaş” olarak katılanların %73'ü ise polis şiddeti sonrasında parka geldiğini ifade etmişler. Araştırmada bir diğer dikkat çeken unsur ise ‘Peki bugün seçim olsa?’ sorusuna katılımcıların %47’si ‘Oy kullanmam/Kararsız’ cevabını seçmesidir.[5]

Tüm bunlar düşünüldüğünde AKP iktidarına muhalif olan özellikle genç muhaliflerde kurumsal muhalefete karşı güvensizlik hakim olduğunu görebiliriz. Nitekim Erdoğan, Gezi’den sonra, otoriter tavrını arttırmış 2000’lerin başından beridir dile getirdiği Başkanlık sistemi isteğini her fırsatta dillendirmeye başlamıştır. Kurumsal muhalefet, Haziran 2013’ten beri iktidar aleyhine işleyen havayı 2014 Cumhurbaşkanlığı seçimlerine taşıyamamış, kim olduğu bilinmez bir adayı Erdoğan’ın karşısına çıkarmıştır. Bir bakıma, Erdoğan’la çatışmadan onu sembolik bir görev olan Cumhurbaşkanlığı’na göndermenin hedeflendiği söylenebilir. Kurumsal muhalefet, Erdoğan’ın partiyle arasına Abdullah Gül gibi mesafe koyacağına inanmış, Erdoğan’ın bırakacağı boşluğu doldurabileceklerini tasavvur etmişlerdir. 10 Ağustos 2014 tarihinde yapılan seçimlerde, 1977 genel seçimlerinden (%72,41) beri en düşük katılım oranı gerçekleşmiştir (%74,13). Bu düşük katılım oranının, seçimlerin yaz ayında yapılmasından kaynaklanmış olabileceği söylenebilir. Ancak asıl sebep, kurumsal muhalefetin dinamizmden yoksun olması ve yanlış politikalara sürüklenerek Gezi’deki enerjiyi dağıtmasıdır.

Türkiye’nin -belki de dünyadaki diğer tüm devletlerin- en büyük sorunlarından biri, kurumların tahrip edilmesidir. Gezi olayları sonrasında bu tahribat hızlanmış ve devam etmiştir. İktidar ile “Cemaat” (günümüzde FETÖ) kavgasının başladığı dönemde muhalif aktörler doğru pozisyon alamadığı gibi süreç ilerledikçe iktidarın özgürlükleri kısıtlayan otoriter uygulamalarına karşı koyamamışlardır.

Sonuç olarak, 2023 seçimleri göstermiştir ki kurumsal muhalefet tamamiyle yok olmuştur. Kurumsal muhalefet aktörleri, muhalefetin ve iktidardan rahatsız kararsız seçmenin düşüncelerini yansıtmadığı gibi iktidarın seçimleri kazanmasının sebeplerinden biri olmuştur. Meşhur kutuplaşma sayıları 52–48’in mucidi yine kurumsal muhalefettir. Yıllar boyu bu dengeyi değiştirmek için siyaset yapmadan, aktörlerle konuşmadan ve halkla doğrudan etkileşime girmeden sadece Erdoğan karşıtlığı üzerinden kendini hizalayan bir ‘muhalefet’ anlayışı var.

Erdoğan’ın hatasını kovalayan, muhaliflere sürekli sandığı işaret eden “Bekleyin kazanıyoruz. Sandığa gidin, bu sefer gidiyorlar” sözlerini defaatle söyleyen bir yapıdan bahsetmek mümkün. Cumhuriyet kurumlarının erime sürecine paralel olarak muhalif kurumların da erimesine tanıklık ediyoruz. AKP’de görülen anti-demokratik unsurlar, muhalif kurumlarda da rastlanıyor. Siyasi parti liderlerinin atama yoluyla il başkanı, belediye başkanı ve milletvekili seçtiğini biliyoruz. Nitekim partilerin medya ilişkileri de tıpkı iktidarda olduğu gibi şeffaf değil. Tüm bunlar gösteriyor ki, Erdoğan’ın siyasetsizleşme oyununa düşüldü. Muhaliflerin haklarını aramasına iktidara yarayacağı bahanesiyle izin verilmedi. Gerekirse “biz de protestoları yapabiliriz” denilerek Adalet Yürüyüşü düzenlendi ve çeşitli kurumların önünde basın açıklamaları yapıldı. Ancak bu tür eylemler toplumun gözünde, Erdoğan’a karşı cesur bir duruş olarak görünmek yerine, aslında onun işine yarayacak bir tür düzene hizmet ettiği unutuldu.

Muhaliflerin haklarını arayabilecekleri yerler çok az. Meclis 2002’den beri bunun yeri değil (2018’den beri ise hiç değil). Sokak ise kurumsal muhalefet tarafından sansüre uğruyor. Neticede, sosyal medya dışında başka bir seçenek kalmıyor. Ancak burada da iktidarın çeşitli düzenlemeleriyle birlikte, yükselen sesler bir şekilde susturuluyor. Sonucunda meşhur ‘48’, bir taraf için çantada keklik diğer taraf için ise umursanmaz bir topluluk olarak duruyor. Bu nedenle, sivil toplumu oluşturan bireyler olarak, muhalif aktörlerin varlığına rağmen muhalif siyaset yapmamız gerekiyor. Böylece ‘48’ yükselebilsin.

Medium: @cagtayilmaz, https://cagtayilmaz.medium.com/kurumsal-olan-mi-toplumsal-olan-mi-gi%CC%87rdabi-bi%CC%87ti%CC%87ri%CC%87r-263c744b980c

[1] Atasoy, A. (2022). İlk kez T24'te | Aslı Atasoy’dan “Gezi 9 Yaşında” belgeseli. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=e0yqpLPAhZQ&t=1344s

[2] Özkan, I. (2020). Burak Bilgehan Özpek: Türkiye’de kurumlar hiç bu kadar zaafa uğramamıştı. Gazete Duvar. https://www.gazeteduvar.com.tr/yazarlar/2020/02/15/burak-bilgehan-ozpek-turkiyede-kurumlar-hic-bu-kadar-zaafa-ugramamisti

[3] Özpek, B. B. (2013). Arap Baharı-Gezi Protestoları ve Hükümetlerin Meşruluğu. Ortadoğu Analiz, 4, 56.

[4] Yesiladali, B. (2013). Gezi Parkı Olayları: İnsan Hakları Hukuku ve Siyasi Söylem Işığında Bir İnceleme. İstanbul Bilgi Üniv. Yayınları.

[5] Konda. (2013). Gezi Parkı Araştırması: Kimler, neden oradalar ve ne istiyorlar?

Hiçbir kuvvet beni adaletin tecellisi için çalışmaktan menedemeyecektir. 

- Nazım Hikmet

Adalet. Okumayı bilenler için bir kelime, okurken yaşayanlar ve hatırlayanlar için ise her şey. Dünyanın neresinde olursanız olun, hangi koşullarda bulunursanız bulunun, insan olduğunuz sürece savunmaktan vazgeçmemeniz gereken bir kavram. Tarihte adalete karşıt olan görüşlerin oluşturdukları, kamuya rahatsızlık veren ve kamu hasarı oluşturmuş bir sürü örnek bulunmakta ancak bu yazıda üzerinde duracağımız örnek ‘1992 Los Angeles Olayları’ veya bir diğer ismiyle ‘Rodney King Olayları’.

3 Mart 1991 yılında, Rodney King’in aracı yüksek süratli araç kullanımı ve birkaç trafik ihlali sebebiyle polis tarafından bir süre kovalandı; ardından biten kovalamaca sonrasında gelişen olaylar Amerikan toplumunu ve halihazırda eski zamanlardan beri süregelen kutuplaşmayı derinden etkileyecek bir olaya yol açtı. 5 polis memurunun birden yerde savunmasız ve silahsız yatan bir adama yaptıkları haksız zulüm ve şiddet halk karşısından sessizlikle karşılanmadı elbette. Öncelikle polis memurları için yapılması istenen duruşma için mücadele edildi. Ülkenin dört bir yanında dernekler ve aktivistler olayın unutulmaması ve örtbas edilmemesi için uğraş verdiler. Olaydan neredeyse 1 yıl sonra davanın sonucu olarak Rodney King’i darp eden dört polis memurundan hiçbiri suçlu bulunmadı. Amerikalıların canlı izlediği ve öğrendiği bu sonuç karşısında, yapılan direnişler ve uğraşların sonuçsuz kaldığını öğrenen eşitlikçi ve adalet yanlısı insanlar sokaklara inip doğru olan için direnmeye devam ederler. Günler geçerken gerginleşen insanların davranışlarının üstüne bir de Rodney King olayından birkaç hafta sonra gerçekleşen henüz on beş yaşında olan Latasha Harlins’in ölümü de akıllara gelince olaylar durdurulamaz bir hal aldı. Devletin yanlış ve sorunlu uygulamaları sonucunda karara bağlanan davadan sonra artık kontrol edilmesi güç bir ‘savaş’ ortaya çıkmıştı. Başlarda gerçek amacı için başlayan ve süregelen direnişler, artık bir öfke patlamasına ve sistem direnişine dönüşünce ortada ne adaletten bir parça kaldı ne de barıştan bir parça. 

Olayın akışını aktardığıma göre şimdi biraz neden diye sorgulayalım. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun 10 Aralık 1948 ‘de toplanarak yayınladıkları 30 maddelik bildirgesindeki Madde 1 şöyle diyor;

“tüm insanlar özgür, değer ve hak bakımından eşit olarak doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler. Birbirlerine karşı kardeşlik düşünceleriyle davranmalıdırlar.”

Aynı zamanda diğer 29 maddede de bahsedildiği gibi insanlar her bakımdan eşit ve özgürdürler. Sadece Amerika için değil bütün dünya için geçerli sayılması zorunlu olan bu madde göz önünde bulundurulduğunda yaşanan bunca olayın ve kaosun sebepsiz yere ve bir hiç uğruna olduğunu anlayabiliyoruz. Birbirlerine karşı kardeşlik düşünceleriyle davranmalıdırlar söylemi aslında bize her şeyin çözümünü söyler. Din, dil, ırk farklılıkları bizleri biz yapan şeylerdir. Dünya üzerindeki insanların belli coğrafyalara göre farklı özelliklere sahip olması hep var olmuştur ve olacaktır. Bunu değiştirebilme durumu ise o dine, dile ve ırka sahip olan kişi dışında bir başkasının komutasında değişemez. Düşünce yapısı dar bir alanda sıkışmış ve kıt görüşüyle diğer insanların da hayatlarını sınırlayan kişiler, bu gibi farklılıkların ‘olumsuz, zararlı, olasılıklı tehdit’ olduğunu düşünürler. İşte bu noktada da bu durumun farkında olan ve buna karşı çıkan insanların asla susmayıp direnmesine ihtiyacımız var. 

İster Amerika olsun ister Türkiye isterse de herhangi bir başka ülke, adaletin sağlanması ve adaletin getirisi olan huzurlu bir yaşama sahip olmak için çok da zor bir seçim yapmamız gerekmiyor. Ya farkında olup, karşı çıkanlara direneceğiz ya da direnirken fark yaratacağız.

Photo by Hulki Okan Tabak on Unsplash

Türkiye “otoriter rejimle devam mı yoksa tamam mı” anlamındaki seçimi yaklaşırken, siyasette fırtına öncesi sessizlik hakim. Deprem ve sel felaketleriyle iktidar-muhalefet kazanının kaynaması ertelendi. Toplum tüm sorunlara rağmen siyaset konuşuyor. Ancak söylemler tam oturmadığından kimin kimle olduğu belli olmadan, muğlak bir ortamda konuşabiliyor. Seçim takviminin başlamasıyla beraber ilk fitili kimin ateşleyeceğini henüz bilmiyoruz ancak çokları Erdoğan’ın cebinden çıkaracağı kartı bekliyor. Oysa ben buna pek katılmıyorum. Artık Erdoğan’ın toplumun yarısını etkileyebilecek ve peşinden sürükleyebilecek bir popülaritesi olduğu kanısında değilim. Her ne yaparsa yapsın ne söylerse söylesin kendi seçmenini bir şekilde etkileyecek ancak daha fazlasını yapamayacaktır. Dış politikayı bir noktaya kadar kullanabilecek ve ekonomiyi toparlayacak vaktinin olmadığını düşünürsek, bir de deprem ve sel felaketiyle beraber eli kolu bağlı gözüküyor. Amiyane tabirle cebindeki kartı çıkarıp show yapacaksa bu koz, büyük olasılıkla muhalefeti bölmekle alakalı olacaktır. O yüzden muhalefetin bunu bildiğini ve önlemini aldığını varsayıyorum. Muhalefete bunları diyoruz ancak bizlerin de Erdoğan’ın kutuplaştırıcı diline rağmen birlikte durmamız gerektiğini söylemem gerekiyor. 

Önümüzdeki günlerde yaşanacak kaosun varlığını biliyoruz; göremiyoruz, hissedemiyoruz ya da ne olacağını bilemiyoruz ama yine de biliyoruz. Gerçekten bir aradayız. Türkiye’de ne zaman biteceği belli olmayan bir ara var. Bu aranın kökenini Arap Baharına, Gezi protestolarına ya da direkt 2015 yılına götürebilirsiniz. Ben kolaylık yapıp 6 Mart 2023’ten beri diyeceğim. O tarihten beri Kılıçdaroğlu’nun adaylığının kesinleşmesinin ardından, muhalefette o meşhur “kazanacak aday” tartışmasının kapandığı, Erdoğan’ın ciddi adımlarının henüz yaşanmadığı döneme denk geliyor bu ara. Görece küçük siyasi aktörlerin sesinin duyulduğu, köşe kapmacaya benzer bir durum şu günlerde yaşanıyor. Memleket Partisi lideri Muharrem İnce, Yeniden Refah Partisi lideri Fatih Erbakan, HÜDAPAR, Yeşil Sol Parti gibi unsurların çeşitli yönlerden kamuoyunda kendilerine yer buluyorlar. İktidar destekli medya kuruluşları İnce ve HDP’yle ilgili haberlere öncelik verirken; HÜDAPAR-Cumhur ilişkisini ya da Yeniden Refah’ın AKP’ye, halk tabiriyle, kazık atışını haberleştirmiyor. Fırtına yaklaşırken küçükler büyüklerin alanına girmeye ya da risk alarak tek başlarına mücadele etmeye çalıştıklarını görüyoruz. Unutmadan, bir arada kalmanın önemini ve arada kaldığımız vakitlerde durup bazı şeyleri yeninden düşünmemiz hatta yarınlara karşı umutlanmamız gerektiğini düşünüyorum. Ancak bu şekilde kendimizi motive edebiliriz. Ancak bu şekilde muhalefet partileri önce kendilerini motive ederek sonra da toplumu arkasından sürükleyebilir. Arada olan günleri iyi değerlendirip toplumu bir hikâyeye sürükleyebilir.

Seçimi kimin kazanacağı şu günlerde belli değil. 31 Mart tarihine kadar süreceğe benzeyen Cumhurbaşkanlığı adaylığı hususunda Kılıçdaroğlu-İnce müzakeresi, HDP’nin Cumhurbaşkanlığı adaylığı için kararı ve 19 Nisan’da sona erecek milletvekili aday listeleri seçimin sert atmosferini hazırlayacak yakın tarihli olaylar olarak öne çıkıyor. Hiç kimse artık onun ucuz milliyetçi dış politikasını yemiyor. Ekonomi hakkında güvenmiyor. İç politikadaki skandallarından başka bir şeye odaklanmıyor. Günü kurtararak sarayında bir gece daha geçiriyor. Abbas yolculuğuna başlayacak, günü bekliyor.

Şubat 2023’ün ilk haftası Türkiye için çok kötü başladı. Beceriksiz hükümetimizle yaşadığımız acıların katlanarak arttığı korkunç felaketler yaşadık. 2 hafta boyunca enkaz altından can çıkarmak için sayısız kurum, STK ve gönüllüler çalıştı. Birileri ise toplanan yardım paralarına, siyasilere laf atmakla ve kurdukları hantal sistemi överek geçirdiler. Depremin en çok yıkıma yol açtığı şehirlerde 2004 yılından beri yaptıkları felaket şehirciliği gördük, askeri kışladan zamanında çıkartamadığını, beceriksizliği kabullenmeyip asrın propagandasını yaptıklarını gördük. Şimdi Şubat’ın üçüncü haftasını yaşıyoruz henüz iktidardan istifa yok. Siyaset yeniden canlanmaya başlarken seçim tarihi, nasıl olacağı, halktan süre talebi, aday meselesi derken şubat ayını bitirmiş olacağız. Bu yazıda haftanın öne çıkan olayları hakkında birkaç söz söylemek istiyorum.

Ekşisözlük kısıtlaması

21 Şubat 2023 tarihinde dünyanın en büyük sansür kurumlarından olan BTK, depremden sonra kurtarma çalışmaları sürerken Twitter’a getirdiği erişim engellinden sonra şimdi de Ekşisözlük’e erişim engeli getirdi. Üstelik hiçbir açıklama yapmadan. Hiçbir kişinin ya da kurumun böylesine bir yetkisi olmamalı. 

İfade Özgürlüğü Derneği’nin ‘Fahrenheit 5651 – Sansürün Yıkıcı Etkisi’ 1 adını taşıyan 2020 yılında yayınladığı rapora göre, 2017-2020 yılları arasında Türkiye’de 304.818 site yasaklanmıştır. 2020 yılında yasaklanan site sayısı 58.809 iken 52.185 tanesinin kapatılmasına karar veren kurum ise BTK. 2023 yılında kimseye sormadan, yasalara bakmadan, birilerinin keyfi öyle istediği için siteler yasaklanıyor Türkiye’de. Biz bunu istemesek bile alıştık ama buna dur deme vaktimiz geldi de geçiyor. Her birimizin buna ses çıkarması gerekiyor Ekşi’yi kullansak da kullanmasak da. Aynı zamanda bu olaya sadece ifade özgürlüğü penceresinden bakmak yeterli değildir. Bu gelişen ve ilerleyen dünyada otoriter liderlerin sürekli başvurduğu engelleme, sınırsız güç kullanımı ve hak ve özgürlüklerin açıkça bir ihlalidir. Yalnızca ifade özgürlüğü perspektifinden bakanlar akp’li Mücahit Birinci’nin şu sözlerini dikkatlice okusunlar; ‘"Ekşi Sözlük kapanmasın, bana da çok hakaret var, ama özgürlüktür." diyen siyasetçiler, münhasıran kendilerine sövdürdükleri özel mecralarını açabilirler. Ekşimiş mecranın temel hedefi milletimizin maneviyatıdır, mecra kapalı kalacaktır.’ Malum kişiler yine olaya kutsal, maneviyat ve millet kelimelerini katıp otoriter uygulamalarını normalmiş ve hukuka uygunmuş gibi davranmalarına alıştık. Bundan 25 sene önce kendi partilerinin, vakıflarının, gazetelerinin kapatılmalarına nasıl karşı çıktılarsa şimdi de tam tersini savunuyorlar. Çünkü ilkeleri ne maneviyat ne de özgürlük. Tek dertleri var o da koltukları kaybetmek. Ekrem İmamoğlu’nun sözleriyle bu konuya nokta koymak istiyorum; ’Yola “3Y ile Mücadele” diyerek çıktılar. Y’lerden biri Yasaklardı. Uzun bir yasaklar listesi olan bir ülke haline döndük. Ne yazık ki; bu akşam da yasaklılar listesine Ekşi Sözlük eklendi. Gün gelecek, devran dönecek, bu yasaklar bitecek!’.2

Muharrem İnce’nin Sayın Cumhurbaşkanı çıkışı

Erdoğan’ın ‘Birisi çıkmış 'Kızılay nerede?' diyor. Be ahlaksız, be namussuz, be adi. Günde 2,5 milyon insana bu Kızılay yemek ulaştırıyor’ ve buna benzeyen sayısız kutuplaştırıcı açıklamalarının ardından 23 Şubat 2023 tarihinde Muharrem İnce, Twitter hesabından, ‘Sayın Cumhurbaşkanı, büyük bir felaket yaşadık. Birlik ve beraberliğe ihtiyacımız var. Ancak kullandığınız dil ve seçtiğiniz sözler kutuplaşmayı artırıyor. Lütfen bu dilden vazgeçin, siyasi parti genel başkanlarını bir masa etrafında toplayın ve bu badireyi birlikte atlatalım’3 açıklamasında bulundu. Bu açıklamadan bir gün önce akp’li gazete yazarı Taha Hüseyin Karagöz, kendi Twitter hesabından, ‘Sn @vekilince nasıl yeniden yükselişe geçti? C.B. Sn. Erdoğan ve diğer liderlerle asgari nezaketi korudu. Eleştirirken alternatif seçenekler gösterdi. Deprem bölgesinden aktif oldu. Devlet kurumlarına karşı ölçülü davrandı. Muhalefet için ders niteliğinde”4 İnce’nin yükselişinden bahseden bir twit attı. Çoğunlukla sosyal medyada ve gençler arasında popüler olan Muharrem İnce, tıpkı Zafer Partisi gibi, yerli ve milli muhalefetlik yapıyor. İktidarın yıllardır kazanmasının temel sebebi olarak muhalefeti göstererek muhalefete her türlü konuda bir şekilde eleştiriyorlar. Ancak eleştiri sırası Erdoğan’a geldiğinde ölçü bu mu olmalıdır? Akp’li Karagöz’ün tarif ettiği asgari nezaket, devlete ölçülülük, eleştiride alternatif gösterme tarifi tam da Erdoğan’ın istediği yerli ve milli muhalefet modeline uyuyor. “Eleştir ama devlete bir şey deme” ya da “İktidara laf at ama ölçülü şekilde olsun” gibi. Muharrem İnce depremin ilk saatlerinde bölgeye giderek önemli bilgileri kamuoyuyla paylaştı hatta "Sayın Cumhurbaşkanı” twitini attığı günde hala deprem bölgesinde bulunuyordu. Tüm bu yaptıkları için ona teşekkür etsek de Erdoğan’a karşı bu uzlaşmacı tavrın kazanmadığını gördük hatta onunla müzakere yapılmayacağını da bilmemiz gerekiyor. Erdoğan’ın hatalarını sonuç ne olursa olsun söylemenin kısa sürede kişiyi zarara uğratıyor gibi gözükse de onun güçlü imajına zarar verdiğini, İmamoğlu ve bazen Kılıçdaroğlu örneklerinde gördük. Seçime tahminen 3 ay kalmışken, depremin asıl sorumlusu olan adama, üstelik deprem sırasında İnce’nin söylediklerine ağır ithamlarda bulunmuşken nasıl bir açıklama bu? Erdoğan ne zaman bu iyi niyetlere cevap verdi? Ne zaman muhalefete yüklenmekten vazgeçti? Ne zaman ağır üslubunu geri çekti? Şunu açıklığa kavuşturalım; Erdoğan ile müzakere olmaz, Erdoğan ile aynı masaya oturulmaz ve yine Erdoğan’la aynı fikirde olunmaz. İnce bu açıklamasıyla bizlere ‘sarı muhalefet’ nasıl olunur onu gösterdi.

İki yeni kurum yolda

Akp’ye yakın Türkiye gazetesinin haberine göre; 5“akp, Afet Bakanlığı ve sürekli aktif olarak görev yapacak Deprem Bilim Kurulu’nun kurulmasına karar verdi.” Bu demek oluyor ki Erdoğan, asrın propagandasına devam ediyor ve çalışıyormuş gibi yapmaya çalışıyor. Bilimi önceleyen ve kaderle depremlerle uğraşılmayacağını anlayan akp anlaşılan bu iki kurumla önemli bir işe imza atacağa benziyor (!). Elbette Erdoğan’ın bu tarz kurumları niçin kuracağını biliyoruz. Birgün'den Mustafa Bildircin'in haberine göre;6 2019 yılında 15 bin 329 kontenjan verilen ilahiyat fakültelerine 15 bin 310 öğrenci kayıt yaptırdı. Böylece, Türkiye’de ilahiyat öğrenimi gören lisans öğrencisi sayısı 127 bine yaklaştı. Bu kadar öğrenci hangi kurumlara gidecek? Elbette tanıdık vasıtasıyla yeni oluşturulacak Afet Bakanlığı’nda illa bir iş bulacaklardır. Öyle ki, akp’ye göre yeni bakanlık demek yeni istihdam alanı anlamına geliyor. Ayrıca haberin devamında akp’nin seçim kampanya içeriklerinin askıya alındığını bunun yerine “deprem yaralarının sarılmasının ön planda olacağı” yeni bir kampanyaya yöneldiği yazıyor. Akp 20 yıldır yaptığı gibi yine seçim sürecinde halkın acılarını, sorunlarını ve daha kötüsü ölümleri kullanarak propaganda yapacak. Onlar için ne Maraş’ta ölenler ne Hatay’da hayatını kaybedenler önemli… Sadece seçimi kazanmak için “ajitasyon” yapacaklar. Bu yüzden onların bu ahlaksız siyasetine karşı gerçek siyaset yaparak, ihmallerden bahsederek, pro-aktif söylemler içeren bir kampanya yapması gerekiyor muhalefetteki partilerin.

Sarayda Erdoğan’a seçim tarihi sunumları

Bir gecede Türkiye’nin en önemli gazetecileri arasına giren, ödüllere doyamayan CNN Türk ve Hürriyet çalışanı Hande Fırat’ın haberine göre;7 6 Şubat Depremlerinin ardından seçim tarihinin ne zaman olacağına dair akp’li çeşitli isimlerin sunum yaptığını, toplantıdan sonuca göre 14 Mayıs’ta karar kılınmış. Fırat haberin devamında şunları diyor; ‘"Bugün iki önemli toplantı yapıldı. Bir tanesi parti dışında bir merkezde, biri partide. Pek çok teknik isim bir araya geldi, 'hangi tarihte yapılmalı' diye. Hürriyet Gazetesi'nde de yazmıştık. 'Cumhurbaşkanı Erdoğan, 14 Mayıs'ı istiyor.' diye. YSK ve AK Parti'deki teknik isimler çalıştı. Akşam saatlerinde, Binali Yıldırım'dan Numan Kurtulmuş'a... Erdoğan'ın kurmayları bir araya geldiler. Cumhurbaşkanı Erdoğan'a da bir sunum yapıldı. Bugünkü toplantıların neticesinde yüzde 99 oranında 14 Mayıs'ta seçim yapılacak gibi görünüyor.’ Seçim tarihinin malum beyefendinin kafasında şekillenmesine sevindim çünkü anayasaya ya da meclise gerek kalmadan tık diye karar verilebiliyor. Ve yine sevindim çünkü artık bir an önce o günün gelmesini bekliyoruz hepimiz. Fırat’ın haberinde kanıksadığımız ancak yine de bahsetmek istediğim kısım ise YSK ve akp’nin ortak çalışması… Bazı muhalif ve kendini milliyetçi olarak tanımlayan kişilerin “devlet ve hükümet ayrı şey” safsatasının nasıl hatalı olduğunu açıklar nitelikte. Üstelik bu yazıda bahsettiğim gibi, aynısını İnce’nin yapması da ayrı bir trajik. Şunu aklımızdan çıkarmayalım bu seçimde sadece akp’ye ve Erdoğan’a karşı değil devlete ve onun kurumlarına karşı da mücadele edeceğiz. Bu nedenle 14 Mayıs’a kadar dokunmaktan çekindiğimiz, söz söyletmediğimiz ve toz konduramadığımız devlet, bize karşı bunu unutmadan hareket etsek iyi olur. Gerisini 14 Mayıs’tan sonra düşünebiliriz.

Kılıçdaroğlu’ndan Esad’a mektup

Suriye, 2011’den beridir Türkiye için mülteci, ekonomi, siyasi ve askeri sorunlar çıkaran bir ülke. Bunun bir ayağı Esad diğer ayağı da Erdoğan, Davutoğlu ve akp’liler. Hayallerle hareket edip ülkemizi dehşet verici bir bataklığa sürüklerken bile halkımızla alay edip Emevi Cami’nde namaz kılacağız diyebilecek kadar küstahlaşmışlardı. Oysa gelinen noktada bugün Türkiye, en fazla mülteci ağırlayan ülke ve ekonomimiz bunu daha fazla kaldıramayacak. Türkiye’nin acilen Suriye ile arasındaki bu sorunu çözmesi gerekiyor. Bunun için ilk olarak 14 Mayıs tarihini gündeme almamız gerek, o tarihten sonra acil bir şekilde Esad’la görüşmelere başlamalıyız. 

6 Şubat Depremleri Suriye’de de ciddi yıkıma yol açtı. Bu faciayı bir şekilde olumlu olarak değiştirmek varken hükümetten Suriye ile ilgili tek bir açıklama yapılmadı. Ancak Kılıçdaroğlu, Esad’a yazdığı taziye mektubuyla gelecek için güçlü bir mesaj veriyor. Mektubun içeriği şu şekilde; "6 Şubat tarihinde büyük deprem felaketi ülkemizi olduğu gibi Suriye'yi de etkilemiş ve büyük acıya boğmuştur. Yaklaşık on beş gündür bölgeyi ziyaret ederek halkıma derman olmaya gayret ediyorum. Ülkemizin ve komşu Suriye halkının kayıplarını yüreğimizde hissettiğimizi bilmenizi isterim. Bu afetin ve yaşadığımız acının bir kez daha gösterdiği gibi kederlerimizde de ortak ve komşuyuz. Halklarımızın ortak acılarını paylaşıyoruz. Bu vesileyle size ve halkınıza başsağlığı diliyor, ileride kederlerimizi değil ümitlerimizi paylaşmayı umuyorum”.8 Muhalefetin artık bunun gibi cesur hamlelere ihtiyacı var. Siyaseti genişletecek adımlara, Erdoğan’ı inisiyatif almaya zorlayacak şeyler yapmasına ihtiyaç var. Ancak bu şekilde 14 Mayıs kazanılır ve Suriye ile barış görüşmelerine başlanır.

Merkez Bankası faiz kararı

Merkez Bankası, politika faizini 50 baz puan indirerek 8,5’a düşürdü. Karar metninde şu ifadeler yer aldı: "Depremin üretim, tüketim, istihdam ve beklentiler üzerindeki etkileri kapsamlı bir şekilde değerlendirilmektedir. Depremin yakın vadede ekonomik aktiviteyi etkilemesi beklenmekle birlikte orta vadede Türkiye ekonomisinin performansı üzerinde kalıcı bir etkide bulunmayacağı öngörülmektedir.”9 Ekonomi hakkında yeterince bilgim olmadığından çok fazla yorum yapmayacağım ancak tahmin ettiğim ve okuduğum üzere akp ve onun Merkez Bankası yine şaşırtmayarak, bir şekilde verilebilecek en kötü kararı vermiş. Son olarak, Ekonomist Mahfi Eğilmez’in yorumuyla bitirmek istiyorum: "Bilime karşı direniş yalnız inşaatta değil, ekonomide de devam ediyor.”

Kaynakça

1 https://ifade.org.tr/reports/EngelliWeb_2020.pdf?utm_source=webtekno

2 https://twitter.com/ekrem_imamoglu/status/1628139725667110928

3 https://twitter.com/vekilince/status/1628506259556016128

4 https://twitter.com/thhsynkrgz/status/1628360077697593345

5 https://www.turkiyegazetesi.com.tr/gundem/iki-yeni-kurum-geliyor-afet-bakanligi-ve-deprem-bilim-kurulu-kurulacak-950899

6 https://www.gercekgundem.com/egitim/197162/bes-yilda-yuzde-125-artti

7 https://t24.com.tr/haber/hande-firat-erdogan-a-sunum-yapildi-secim-tarihi-yuzde-99-netlesti,1094042

8 https://www.birgun.net/haber/kilicdaroglu-ndan-esad-a-deprem-dolayisiyla-taziye-mektubu-422503

9 https://www.bbc.com/turkce/articles/cn34j04rlydo